Mennictwo Aleksandrii w okresie imperium rzymskiego

data publikacji: 7 Sierpnia 2006

autor: dr Witold Garbaczewski

Historia monetarna Aleksandrii – jednego z najbogatszych i największych miast epoki starożytnej – obfituje w niezwykle interesujące epizody, spośród których wiele przypada na czasy panowania w Egipcie cesarzy rzymskich. Prowincja ta stanowiła wówczas prywatną domenę „władców świata”, wyizolowaną w pewien sposób spośród pozostałych ziem cesarstwa, co swoje odzwierciedlenie znalazło również w obowiązującym tu systemie monetarnym. Mennica aleksandryjska działała z przerwami przez blisko trzy stulecia, od czasów Augusta (30 p.n.e.-14 n.e.) aż do Dioklecjana (284-305).

Powstawały w niej monety przeznaczone wyłącznie na rynek lokalny, wybijane w brązie oraz niskowartościowym srebrze (pomijając okazjonalnie wybijane monety złote i drobne ołowiane).

Awers Rewers

Fot. drachma brązowa, Hadrian, 136/137 n.e., cesarstwo rzymskie, Egipt, men. Aleksandria, średnica 32,5 mm; zdjęcie z archiwum autora.

Pierwszy rzymski władca Egiptu – August, nawiązał w sprawach monetarnych do tradycji z okresu Ptolemeuszy, wybijając w brązie nominały 80-, 40-, 20- i 5-drachmowe oraz diobole, obole i ćwierćobole. Tyberiusz – kontynuując produkcję oboli i ich ćwiartek – wprowadził tutaj ok. 20 r. n.e. tetradrachmę, która nominalnie miała być monetą srebrną, jednak zwierała w sobie tylko ok. 16% tego kruszcu, podczas gdy ok. 82 % przypadało na miedź (taki stop nazwany został bilonem).

Tetradrachma ta zawierała tyle srebra, ile rzymski denar, była więc praktycznie jego ekwiwalentem, co ułatwiało stosunki handlowe pomiędzy Egiptem a resztą cesarstwa. Reformy Klaudiusza (41-54) przyniosły z sobą nowe jednostki – didrachmę i drachmę. Ich bicia zaniechano jednak już za Nerona (54-68), który jednocześnie zwiększył znacznie emisję tetradrachm. Pojawiły się też wówczas, występujące powszechnie od czasów Trajana (98-117) aż do początków panowania Marka Aureliusza (161-180) – i sporadycznie także później – szerokie drachmy brązowe, odpowiadające rzymskiemu sestercowi.

Serapis; fot. Muzeum Grecko Rzymskie w Aleksandrii Monety aleksandryjskie należą do najciekawszych i – ze względu na masowość produkcji – najróżnorodniejszych pod względem ikonograficznym emisji cesarskich. Na awersach występuje z reguły portret władcy z legendą przekazującą jego imię oraz tytulaturę, na stronach odwrotnych natomiast przedstawiono bogaty katalog motywów ze świata religii, mitologii i historii. Główny krąg tematyczny związany jest z władcą i jego rodziną. Na rewersach aleksandryjskich monet zaobserwować możemy liczne personifikacje (jak np. Aleksandria) oraz różnorodne bóstwa, zarówno egipsko-greckie (Izyda, Serapis), jak i grecko-rzymskie (Atena, Herakles, Zeus). Bogaty katalog wyobrażeń uzupełniają tutaj przedstawienia zwierząt rzeczywistych i baśniowych, występujące głównie na mniejszych nominałach (np. byk, delfin, krokodyl, Pegaz, Sfinks czy gryf), jak również pokaźna grupa innych motywów (np. ołtarze, fontanny, łuki triumfalne) łącznie ze scenami mitologicznymi.